Ακραίες συνθήκες εξάπλωσης πυρκαγιών: Εξαίρεση που γίνεται κανόνας κάθε καλοκαίρι

Σύμφωνα με τον Κώστα Τσίγκα [1], η χθεσινή ημέρα (Τρίτη 12 Αυγούστου 2025) είναι “το πιο δύσκολο 24ωρο της αντιπυρικής περιόδου” καθώς 82 πυρκαγιές εκδηλώθηκαν στη χώρα, αριθμός ο οποίος είναι πολύ υψηλός. Τεράστια προβλήματα αντιμετωπίζει η Αχαΐα, η Αιτωλοακαρνανία, η Πρέβεζα, η Άρτα, η Ζάκυνθος και η Χίος.
Στο άρθρο αυτό, σκοπίμως θα παραλείψουμε την εκτεταμένη συζήτηση στα αίτια της εκδήλωσης των πυρκαγιών, αν και αποτελεί ένα εξίσου σημαντικό θέμα. Παρ’όλα αυτά, γνώμη του γράφοντος είναι ότι ενώ φαίνεται ισχυρή στατιστική συσχέτιση μεταξύ θερμοκρασίας και αριθμού πυρκαγιών, αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα οτι υπάρχει άμεση αιτιώδης σχέση, διότι τότε η έναρξη των πυρκαγιών θα πρέπει να αποδοθεί μόνο σε φυσικά αίτια όπως η αυτανάφλεξη των δασών ή την κεραυνική δραστηριότητα. Συνεπώς, θα πρέπει να υπάρχει κι ένας ακόμη ή περισσότεροι παράγοντες οι οποίοι παίζουν ρόλο και σχετίζονται με την ανθρώπινη δραστηριότητα (αμέλεια ή εμπρησμός), τις υποδομές που προκαλούν σπινθήρα ή φλόγα (δίκτυο διανομής ηλεκτρικής ενέργειας) ή άλλα (γνωστά ή άγνωστα) αίτια.
Αυτό, για το οποίο υπάρχει γνώση και εμπειρία είναι οι παράγοντες που συντελούν στην εξάπλωση των πυρκαγιών και σχετίζονται άμεσα με την κατάσταση του περιβάλλοντος (ξηρότητα, δάση χωρίς φροντίδα κ.α.) καθώς και τις μετεωρολογικές συνθήκες που επικρατούν. Στο άρθρο αυτό θα εστιάσουμε στις συνθήκες, καθώς αποτελούν τον τελευταίο κρίκο μιας αλυσίδας αιτίων που οδηγούν σε ημέρες όπως η χθεσινή και η σημερινή.
Παρουσίαση μετεωρολογικών συνθηκών (θερμοκρασία και άνεμος)
Στον παρακάτω χάρτη απεικονίζεται η πρόγνωση της θερμοκρασίας στις 16:00 της Τρίτης 12 Αυγούστου, ώρα κατά την οποία συνήθως σημειώνονται οι υψηλότερες τιμές. Η πρόγνωση προέρχεται από το μοντέλο του °Umeteo (U-Model) [2] σε οριζόντια ανάλυση 5km. Ο υπολογισμός πραγματοποιήθηκε με αρχικές και οριακές συνθήκες από το παγκόσμιο προγνωστικό σύστημα GFS στις 11/8/25 – 12UTC.

Αναλόγως, στον επόμενο χάρτη απεικονίζεται η πρόγνωση της διεύθυνσης και έντασης (σε μποφόρ) των ανέμων για την ίδια χρονική στιγμή:

Παρατηρούμε ότι, το κοινό χαρακτηριστικό όλων των περιοχών όπου σημειώθηκε μεγάλη εξάπλωση των πυρκαγιών είναι πρωτίστως οι ιδιαίτερα υψηλές θερμοκρασίες (προβλέφθηκαν έως και 40-42° στην Αχαΐα), άνω των 40° σε πολλές περιοχές της δυτικής χώρας και τοπικά άνω των 38° στο ανατολικό Αιγαίο.
Από την άλλη πλευρά, εάν λάβουμε μόνο υπόψιν την γενική εικόνα, η ένταση των ανέμων δεν υπήρξε το ίδιο σημαντικός παράγοντας όπως η θερμοκρασία, διότι γενικά παρατηρούμε ότι οι μεγαλύτερες εντάσεις παρατηρήθηκαν στην ανατολική ηπειρωτική χώρα. Αυτή η εικόνα έρχεται φαινομενικά σε αντίθεση με την κοινή εμπειρία, γι αυτό θα πρέπει να επισημανθεί ότι τοπικά σε περιοχές της δυτικής χώρας όπου σημειώθηκαν μεγάλες πυρκαγιές, η ένταση των ανέμων ήταν κατά τόπους εξίσου ισχυρή.
Τέλος, η διεύθυνση των ανέμων σε σχέση με το ανάγλυφο και την τοπογραφία, φαίνεται να παίζει εξίσου σημαντικό ρόλο. Στην περίπτωση της δυτικής χώρας, οι άνεμοι ήταν ΑΒΑ ή ΒΑ διευθύνσεων, οι οποίοι συχνά είναι ιδιαίτερα ξηροί. Ενδεικτική είναι η περίπτωση του μετεωρολογικού σταθμού της Κάτω Βλασίας [3] (υψόμετρο 800μ στους πρόποδες του Ερύμανθου) με την ελάχιστη σχετική υγρασία μόλις στο 23%.

Οι συνθήκες αυτές φαίνεται να διαφοροποιούνται από την Πέμπτη 14 Αυγούστου, οπότε οι θερμοκρασίες θα περιοριστούν στα δυτικά με τον περιορισμό της έντασης των ανέμων και αλλαγής τους σε Δ διευθύνσεις. Αναλυτικά στο σχετικό άρθρο: https://umeteo.com/news/10009
Θερμά μελτέμια και εξάπλωση πυρκαγιών
Η επικράτηση των βοριάδων το καλοκαίρι (κυρίως από τα μέσα Ιουλίου και μετά), είναι ένα φαινόμενο που εμφανίζεται σχεδόν κάθε χρόνο. Πρόκειται τον ετήσιο άνεμο (μελτέμι), ο οποίος κατά κανόνα περιορίζει τις υψηλές θερμοκρασίες, φέρνοντας δροσερότερες συνθήκες στην ανατολική χώρα και στο Αιγαίο. Ο συγκεκριμένος άνεμος πνέει στα πολύ χαμηλά ατμοσφαιρικά στρώματα (κάτω από τα 1500-2000μ) γι αυτό και δεν εμφανίζεται στα δυτικά διαμερίσματα της χώρας μας λόγω του φυσικού φράγματος της Πίνδου και των ορεινών περιοχών της Πελοποννήσου. Στις περιοχές αυτές συνήθως πνέει μέτριο ρεύμα ΒΔ διευθύνσεων. Τα τελευταία χρόνια ωστόσο, έχουμε όλο και συχνότερα την περιοδική εμφάνιση βορειοανατολικών ανέμων και στις δυτικές περιοχές κατά τη διάρκεια του θέρους, γεγονός που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το αίτιο εμφάνισης αυτού του ρεύματος δεν είναι ακριβώς το ίδιο με τον κλασικό μηχανισμό δημιουργίας του μελτεμιού [4]. Μια χαρακτηριστική περίπτωση είναι το διάστημα 24-26 Αυγούστου 2007 όπου στην χώρα μας επικράτησαν παρόμοιες συνθήκες, συμβάλλοντας στις καταστροφικές πυρκαγιές της Ηλείας (και άλλων περιοχών). Οι συνθήκες αυτές έχουν εμφανιστεί ωστόσο κι άλλες φορές και συνδυάζονται πολύ συχνά με την ταχεία εξάπλωση πυρκαγιών στα δυτικά τμήματα της χώρας.
Ο ρόλος της αλλαγής του κλίματος
Η μετάβαση προς ένα θερμότερο κλίμα δεν πρόκειται απλώς για την παγκόσμια αύξηση του μέσου όρου της θερμοκρασίας στα 2 μέτρα. Διαπιστώνουμε ότι εν τέλει αυτό που αλλάζει επίσης είναι και η ίδια η συμπεριφορά του καιρού (η οποία πρόκειται για έναν συνδυασμό μετρήσεων). Αυτό που επισημαίνεται στο παραπάνω άρθρο είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα – δηλαδή ο συνδυασμός υψηλών θερμοκρασιών και βορείων ανέμων (μελτέμι), ωστόσο υπάρχουν κι άλλα. Όπως όμως αναλύσαμε και στην αρχή του άρθρου, μπορεί να υπάρχει συσχέτιση υψηλών θερμοκρασιών, χαμηλής υγρασίας και ανέμων στην ταχεία εξάπλωση των πυρκαγιών, η εμφάνισή τους ωστόσο είναι μια αρκετά πολύπλοκη και πολυπαραγοντική υπόθεση και δεν σχετίζεται τόσο με την μετάβαση προς ένα θερμότερο κλίμα, όσο με την ίδια την ανθρώπινη δραστηριότητα, τις υποδομές ή από άλλους άγνωστους παράγοντες που θα πρέπει να διερευνηθούν.
Πηγές / Παραπομπές
[1] – Άρθρο στο tvxs: https://tvxs.gr/news/ellada/live-blog-pyrini-kolasi-se-achaia-chio-preveza-kai-zakyntho/#block-1755064890
[2] – Προγνωστικοί χάρτες από το ºU-Model για Μεσόγειο, Ελλάδα, Παρνασσό με ανανέωση 2 φορές / ημέρα εδώ: https://umeteo.com/maps
[3] – Η σελίδα του μετεωρολογικού σταθμού της Κάτω Βλασίας: https://www.katovlasia.gr/