Νεφώσεις της υπήνεμης πλευράς

…Η αλλιώς “το φρύδι του νοτιά”
(άλλες φορές και του…βοριά !)

Συμβαίνει συχνά, κυρίως σε περιπτώσεις νοτίων ή νοτιοδυτικών ανέμων, η επίμονη εμφάνιση νεφώσεων σε τμήματα της ανατολικής ηπειρωτικής χώρας ή/και της βόρειας Κρήτης, δηλαδή στην υπήνεμη πλευρά των ορεινών όγκων.

Πρόκειται για ένα ιδιαίτερο φαινόμενο, το οποίο εμφανίζεται σε πολλά μέρη του πλανήτη, παρουσιάζοντας δύο κυρίαρχες παραλλαγές: 1. Νεφώσεις σε μεγάλα ύψη (Cirrus), έχοντας πολλές φορές μεγάλη απόσταση από τον ορεινό όγκο, 2. Νεφώσεις μέσων υψών σε επαναλαμβανόμενες λωρίδες (μπάντες) πίσω από τον ορεινό όγκο.

Τα νέφη αυτά δεν προκαλούν βροχή αλλά κατά το ηλιοβασίλεμα, μπορεί να δώσουν πολύ ωραίους χρωματισμούς. Παράδειγμα η παρακάτω εικόνα, την 27η Σεπτεμβρίου 2022 (ώρα 19:24) από την Εθνική Οδό στο ύψος της Μαλακάσας (κοιτώντας δυτικά).

Νέφωση της υπήνεμης πλευράς στη Μαλακάσα, κοιτώντας δυτικά (27 Σεπτεμβρίου 2022, 19:24). © Νίκος Γκίκας.

Η δορυφορική εικόνα εκείνης της χρονικής στιγμής (19:30) στο φάσμα του υπέρυθρου είναι η παρακάτω. Με κόκκινο βέλος σημειώνεται η νέφωση της προηγούμενης φωτογραφίας:

Κατά τη διάρκεια του Σαββάτου 10 Δεκεμβρίου 2022, παρατηρήθηκε το ίδιο φαινόμενο σε αρκετά τμήματα της ανατολικής Στερεάς και της ανατολικής Πελοποννήσου. Στην επόμενη κινούμενη εικόνα (gif), παρουσιάζονται διαδοχικά οι δορυφορικές εικόνες της ημέρας ανά 15 λεπτά. Με λευκό χρώμα απεικονίζονται νεφώσεις σε πολύ μεγάλα ύψη.

Εάν εστιάσει κάποιος την προσοχή του στην ανατολική Στερεά Ελλάδα και στην ανατολική Πελοπόννησο θα διαπιστώσει τη δημιουργία νεφών στο ίδια περίπου σημεία για πολλή ώρα. Μοιάζει λοιπόν να υπάρχει κάποιο αίτιο που τις δημιουργεί (το οποίο θα αναλυθεί στη συνέχεια).

Μάλιστα, φαίνεται να εμφανίζονται πρώτα στην ανατολική Στερεά Ελλάδα με κίνηση προς τα ΑΝΑ και στη συνέχεια εντοπίζονται περισσότερο στα ανατολικά της Πελοποννήσου – Μυρτώο, με κίνηση προς τα ΑΒΑ καθώς ο άνεμος φαίνεται σταδιακά να αλλάζει διεύθυνση (γίνεται Δ και μετά ΔΝΔ).

Πώς δημιουργούνται;

Σε αυτό το τμήμα του κειμένου, θα πρέπει – αναγκαστικά – να αναφερθούμε σε κάποιες μετεωρολογικές παραμέτρους, όμως θα γίνει προσπάθεια ώστε το κείμενο να απλοποιηθεί το δυνατόν περισσότερο.

Κατ’αρχήν αυτό που παρατηρούμε σε όλες τις περιπτώσεις είναι η ύπαρξη ενός ορεινού όγκου – εμπόδιο κάθετα στη ροή του ανέμου. Σε αυτήν την περίπτωση ο αέρας είτε θα εξαναγκαστεί σε άνοδο, είτε θα διέλθει γύρω από τον ορεινό όγκο (ή και τα δύο). Το τί ακριβώς θα συμβεί εξαρτάται από τους εξής παράγοντες:

  1. Το ύψος και την έκταση του ορεινού όγκου
  2. Την ταχύτητα του ανέμου όχι μόνο επιφανειακά αλλά και καθ’ύψος
  3. Την ευστάθεια/αστάθεια της ατμόσφαιρας. Με τους όρους “ευστάθεια/αστάθεια” εννούμε την ύπαρξη ή όχι, ανοδικών ρευμάτων μεταξύ των ατμοσφαιρικών επιπέδων, τα οποία δημιουργούνται λόγω θερμοκρασιακών διαφορών όταν αυτές ξεπερνούν κάποιο όριο.

Σε γενικές γραμμές, αυτό που απαιτείται είναι η ύπαρξη σχετικά ισχυρών ανέμων σε ένα μεγάλο βάθος μέσα στην τροπόσφαιρα, οι οποίοι όμως θα είναι ισχυρότεροι στα επίπεδα που βρίσκονται υψηλότερα του ορεινού όγκου. Ταυτόχρονα, η ατμόσφαιρα εντός αυτών των στρωμάτων θα πρέπει να είναι ευσταθής (δηλαδή να υπάρχει η τάση για καθοδικά ρεύματα). Έτσι, ο συνδυασμός της ορεογραφικής ανύψωσης, των ισχυρών ανέμων και της τάσης για κάθοδο του αέρα (λόγω ευστάθειας) δημιουργεί την κάθετη ταλάντωση στην υπήνεμη πλευρά του ορεινού όγκου, η οποία μπορεί να εκτείνεται αρκετά μακριά από αυτόν, όπως περίπου απεικονίζεται στο παραπάνω σχήμα. Φυσικά, αυτό που απαιτείται είναι η ροή υγρασίας σε ένα μεγάλο ατμοσφαιρικό βάθος, ώστε η ατμόσφαιρα να βρίσκεται κοντά στο σημείο κορεσμού και να σχηματιστεί η νέφωση.

Τα παραπάνω, απεικονίζονται στην εικόνα ενός τεφιγράμματος, δηλαδή μιας πραγματικής θερμοδυναμικής απεικόνισης της τροπόσφαιρας πάνω από μια συγκεκριμένη περιοχή, την οποία λαμβάνουμε μέσω μετεωρολογικών μπαλονιών. Επιλέγουμε την περιοχή των Αθηνών και το τεφίγραμμα και τις 2 το μεσημέρι του Σαββάτου 10/12/22, την ώρα που το φαινόμενο βρισκόταν σε εξέλιξη. Το συγκεκριμένο διάγραμμα περιέχει πολλή πληροφορία και μοιάζει εκ πρώτης όψεως πολύπλοκο, για τις ανάγκες όμως αυτού του κειμένου θα τονίσουμε απλώς τα στοιχεία που μας ενδιαφέρουν.

Διαπιστώνουμε λοιπόν, συνθήκες ευστάθειας σε όλο το βάθος της τροπόσφαιρας. Στο μέσον αυτής, υπάρχει ένα στρώμα θερμοκρασιακής αναστροφής, ακριβώς πάνω από το οποίο παρατηρούμε μεγάλη αύξηση της έντασης των ανέμων αλλά και αύξηση της υγρασίας. Οι παρατηρήσεις αυτές σε συνδυασμό με την τοπογραφία της περιοχής (μεγάλοι ορεινοί όγκοι της Πελοποννήσου και των νοτίων απολήξεων της Πίνδου στα δυτικά της Αττικής), δικαιολογούν απόλυτα την εκδήλωση αυτού του φαινομένου.

Μετά την λεκτική περιγραφή αλλά και την παρουσίαση του θερμοδυναμικού ατμοσφαιρικού προφίλ, ο παρακάτω μαθηματικός τύπος μπορεί να γίνει κατανοητός:

Σε αυτόν τύπο συσχετίζεται το μήκος του ορεινού όγκου L, με την παράμετρο U που εκφράζει το καθ’ύψος προφίλ του ανέμου και την παράμετρο N που εκφράζει την ύπαρξη αστάθειας. Στην πρώτη περίπτωση, δεν αναμένεται ο σχηματισμός κυμάτων στην υπήνεμη πλευρά του όρους, αντίθετα με ο,τι περιμένουμε να συμβεί στη δεύτερη (L μεγαλύτερο). Το πώς ορίζονται οι παράμετροι U και N, αποτελεί αντικείμενο εκτός πλαισίου του συγκεκριμένου άρθρου.

Ωστόσο, αυτό που παρατηρούμε από την παραπάνω σχέση είναι οτι το μήκος του ορεινού όγκου είναι καθοριστικής σημασίας ενώ το ύψος του είναι μια παράμετρος που καθορίζει τον παράγοντα U (ανεμολογικό προφίλ που δημιουργείται). Επιπροσθέτως, τα μεγέθη L και U είναι ανάλογα κάτι που σημαίνει πως όσο μεγαλύτερο το μήκος της οροσειράς, τόσο μεγαλύτερη θα πρέπει να είναι και η ένταση του ανέμου. Αντιθέτως τα μεγέθη L και N είναι αντιστρόφως ανάλογα, που σημαίνει οτι όσο μεγαλύτερο το μήκος της οροσειράς, τόσο λιγότερο ασταθής (ευσταθής) θα πρέπει να είναι η ατμόσφαιρα. Αυτό μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ακόμη και σε μικρού μήκους (αλλά και ύψους) οροσειρές ή μεμονωμένους ορεινούς όγκους, θα μπορούσε επίσης να παρατηρηθεί κάποιο ανάλογο φαινόμενο αρκεί η ατμόσφαιρα να είναι περισσότερο ασταθής (λιγότερο ευσταθής), ή/και η ένταση των ανέμων στα ανώτερα στρώματα, ασθενέστερη.

Το τελευταίο έχει μεγάλη σημασία στη διαμόρφωση του τοπικού καιρού βορείου / βορειοανατολικού ρεύματος στις υπήνεμες περιοχές της Αττικής, δηλαδή στις περιοχές νοτίως της Πεντέλης / Πάρνηθας. Σε αυτές τις περιπτώσεις εμπίπτουμε σε μια άλλη κατηγορία σχηματισμού νεφώσεων της υπήνεμης πλευράς οι οποίες βρίσκονται σε χαμηλότερα ύψη και είναι δυνατόν να παράξουν και υετό υπό τη μορφή βροχής ή χιονοπτώσεων. Όπως γίνεται αντιληπτό, ο ακριβής υπολογισμός – πρόγνωση αυτών των παραμέτρων, είναι αρκετά δύσκολη υπόθεση και αυτός είναι ο λόγος που αυτού του είδους ο καιρός είναι δύσκολα προβλέψιμος.

Τελικές σημειώσεις – Η πρόβλεψη

Η παρακάτω κινούμενη εικόνα προσομοιώνει τη δορυφορική στο υπέρυθρο στη χώρα μας σε οριζόντια ανάλυση 5km, ανά 1 ώρα, για το Σάββατο 10/12/22 και προέρχεται από το αριθμητικό μοντέλο πρόγνωσης UAM/WRF που αναπτύσσουμε σε συνεργασία με το δήμο Διστόμου-Αράχωβας-Αντίκυρας και την ιστοσελίδα https://arachovameteo.gr

Η σύγκριση με την πρώτη κινούμενη εικόνα του κειμένου (πραγματικές εικόνες από το δορυφόρο), δείχνει οτι το φαινόμενο αυτό προσομοιώθηκε αρκετά ρεαλιστικά, καταφέρνοντας να προσδιορίσει ακριβώς τις περιοχές εμφάνισης αυτών των νεφώσεων. Αυτό το παράδειγμα τονίζει τη σημασία ανάπτυξης υψηλής ανάλυσης περιοχικών μοντέλων, για την προσομοίωση των καιρικών συνθηκών σε περιοχές που εμφανίζουν πολύπλοκο ανάγλυφο, όπως η χώρα μας.


Πηγές

  1. https://www.meteologix.com – Μετεωρολογικοί χάρτες, δορυφορικές εικόνες, κ.α.
  2. https://resources.eumetrain.org/satmanu/CMs/LeeCl/print.htm – EuMeTrain, Ανάλυση δορυφορικών εικόνων, παραδείγματα νεφώσεων υπήνεμης πλευράς και μετεωρολογική ανάλυση.
  3. http://weather.uwyo.edu/upperair/sounding.html – Αρχείο Τεφιγραμμάτων από το πανεπιστήμιο του Wyoming.
  4. http://umeteo.com/arahovameteo/meteomaps.html – ºUmeteo / μοντέλο καιρού.

12 άρθρα διαθέσιμα

9 Αυγούστου 2024, 15:10

Τα πρώτα “αιολικά πάρκα” δημιουργήθηκαν στη χώρα μας στις αρχές της δεκαετίας του 2000, με επίκεντρο αρχικά την περιοχή της νότιας Εύβοιας. Αν και οι επιπτώσεις της εγκατάστασής τους δεν έχουν διερευνηθεί συνολικά, η εμπειρία δείχνει ότι είναι κυρίως αρνητικές παρά τα όποια οφέλη στις τοπικές κοινωνίες. Ανεξάρτητα της συνολικής εικόνας, στην γενικότερη προσπάθεια αντικειμενικής διερεύνησης του θέματος, σε αυτό το άρθρο εξετάζεται το επιχείρημα της τροποποίησης του μικροκλίματος μιας περιοχής, όπως προσφάτως διατυπώθηκε.

Περισσότερα »

3 Αυγούστου 2024, 17:57

Πότε είναι κατά μέσο όρο η θερμότερη περίοδος της χρονιάς στην Ελλάδα και γιατί δεν συμπίπτει με το θερινό ηλιοστάσιο; Ποιό φυσικό μέγεθος προκαλεί αυτή τη διαφορά και τί σχέση έχει αυτό με τον κλιματικό τύπο κάθε περιοχής; Τί συμβαίνει σε άλλες περιοχές της Γης όπως για παράδειγμα στις Ηνωμένες Πολιτείες;

Περισσότερα »

31 Μαΐου 2024, 12:29

Γνωστοί και ως “σύννεφα καταιγίδων”, αποτελούν έναν συχνά εμφανιζόμενο τύπο νεφών στη χώρα μας. Αναπτύσσονται κατακόρυφα μέχρι και το όριο της τροπόσφαιρας, το κατώτερο στρώμα της ατμόσφαιρας (όπου λαμβάνουν χώρα τα περισσότερα καιρικά φαινόμενα), το οποίο φτάνει έως και τα 9-12 χιλιόμετρα σε ύψος. Καταλαμβάνουν χώρο μεμονωμένα ή σε ομάδες (παρατάξεις ή συστάδες αναλόγως της συνοπτικής κατάστασης της ατμόσφαιρας) και προκαλούν σχεδόν πάντα βροχές (συχνά ραγδαίες) και ηλεκτρική δραστηριότητα ενώ σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να ευθύνονται για χαλαζοπτώσεις, βίαιους ανέμους και την εμφάνιση ανεμοστρόβιλων / υδροστρόβιλων.

Περισσότερα »

17 Μαΐου 2024, 14:49

Η εαρινή περίοδος του 2024 μας επιφυλάσσει πολλά περιστατικά μεταφοράς αφρικανικής σκόνης προς την περιοχή μας κάποια εξ αυτών ασθενέστερα και κάποια ισχυρότερα. Το εντονότερο όλων εμφανίστηκε κατά το διήμερο 22-23 Απριλίου για το οποίο υπάρχει ανάλυση – καταγραφή εδώ και έφερε απόκοσμες εικόνες όπως αυτή της δημοσίευσης. Με αφορμή αυτό το περιστατικό, επανήλθε το ενδιαφέρον του κοινού για αυτό το φαινόμενο. Δυστυχώς όμως, η (δικαιολογημένη) έλλειψη εμπιστοσύνης του κοινού απέναντι σε στοιχεία και δεδομένα τα οποία παρουσιάζονται ως “αντικειμενικά”, έχει δημιουργήσει μια κατάσταση καχυποψίας σχετικά με πολλά θέματα (και όχι μόνο τα μετεωρολογικά). Τουλάχιστον για το φαινόμενο της μεταφοράς σκόνης, σε αυτό το άρθρο παρουσιάζονται σχετικές πληροφορίες υπό τη μορφή απαντήσεων σε συνηθισμένες ερωτήσεις για όσα μέχρι στιγμής είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε σχετικά με αυτό.

Περισσότερα »

22 Φεβρουαρίου 2024, 14:19

Ένας αρκετά συνηθισμένος τύπος καιρού κατά τη χειμερινή περίοδο στη χώρα μας είναι ο “καιρός βορείου ρεύματος”. Σε αυτό το άρθρο παρουσιάζονται και αναλύονται δύο ενδιαφέροντες νεφικοί σχηματισμοί, οι “νεφικές οδοί” (cloud streets) και οι στρόβιλοι Von Karman μέσω της μελέτης περίπτωσης μεταξύ 21 και 23 Ιανουαρίου 2024.

Περισσότερα »

4 Ιουνίου 2023, 14:03

Από τον Απρίλιο του 2020, το Umeteo σε συνεργασία με το δήμο Διστόμου-Αράχωβας-Αντίκυρας και την ιστοσελίδα arachovameteo.gr έχει αναπτύξει ένα μοντέλο πολύ υψηλής ανάλυσης για την κάλυψη των αναγκών του Παρνασσού και της ευρύτερης περιοχής. Σε αυτό το άρθρο παρουσιάζονται τα χαρακτηριστικά του προγνωστικού συστήματος και μερικές από τις εσωτερικές του παραμετροποιήσεις.

Περισσότερα »

11 Δεκεμβρίου 2022, 22:06

Συμβαίνει συχνά, κυρίως σε περιπτώσεις νοτίων ή νοτιοδυτικών ανέμων, η επίμονη εμφάνιση νεφώσεων σε τμήματα της ανατολικής ηπειρωτικής χώρας ή/και της βόρειας Κρήτης, δηλαδή στην υπήνεμη πλευρά των ορεινών όγκων. Ποιές συνθήκες απαιτούνται για την εμφάνιση του φαινομένου; Σε ποιές άλλες περιπτώσεις το συναντάμε; Είναι δυνατόν να προσομοιωθεί από τα μοντέλα πρόγνωσης;

Περισσότερα »

11 Οκτωβρίου 2022, 22:35

Με αφορμή την παρατήρηση εκατοντάδων contrails στον ουρανό της χώρας μας το βράδυ του Σαββάτου προς Κυριακή 8-9 Οκτωβρίου 2022, το άρθρο αυτό έρχεται σαν απάντηση σε όσους σκοπίμως ή από άγνοια διακινούν διάφορες θεωρίες συνομωσίας γύρω από αυτό το φαινόμενο. Αυτά που βλέπουμε ψηλά στον ουρανό είναι απλώς…υδρατμοί.

Περισσότερα »

20 Ιουνίου 2022, 17:55

Τί ορίζουμε ως καύσωνα; Είναι όρος που χρησιμοποιείται στην επιστήμη της ατμόσφαιρας ή έχει άλλες χρήσεις; Πόσοι ορισμοί υπάρχουν και τί είναι πραγματικά επικίνδυνο στην ημερήσια θερμοκρασιακή διακύμανση;

Περισσότερα »

25 Απριλίου 2022, 17:26

Με αφορμή άρθρο του κ. Κολυδά σχετικά με τον καιρό της Μ. Παρασκευής, δημοσιεύουμε εδώ ένα ακόμη άρθρο – απάντηση στο οποίο επιχερούμε να εμβαθύνουμε λίγο περισσότερο στο ζήτημα της περιοδικότητας του καιρού σε σχέση με τις φάσεις της Σελήνης και πώς αυτά τα δύο μοιάζει να συνδέονται τελικά περισσότερο στενά απ’όσο νομίζουμε

Περισσότερα »

14 Φεβρουαρίου 2022, 20:21

Η κλίμακα μποφόρ χρησιμοποιείται κατά κανόνα στα μετεωρολογικά δελτία της χώρας μας. Πότε, από ποιόν και για ποιόν λόγο ξεκίνησε και πώς ορίζεται; Τί συμβαίνει σε άλλες χώρες; Ποιά είναι τα προβλήματα της χρήσης της και τί θα πρέπει να προσέχουμε;

Περισσότερα »

10 Ιανουαρίου 2022, 01:09

Ο “ωμέγα εμποδισμός”, ακούγεται συχνά από μετεωρολόγους στα μέσα ενημέρωσης, ειδικά το Χειμώνα. Τί είναι αυτό το φαινόμενο και γιατί ονομάζεται έτσι;

Περισσότερα »