Παγκόσμια Ημέρα Μετεωρολογίας (Χρόνια Πολλά!)
Σαν σήμερα, 23 Μαρτίου 1950 τέθηκε σε ισχύ η συνθήκη ιδρύσεως του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού (WMO – World Meteorological Organization). Η απόφαση ιδρύσεως του οργανισμού είχε ήδη παρθεί από το 1947, ως πρόταση για την μεταρρύθμιση του καθεστώτος και της δομής του IMO (International Meteorological Organization), ο οποίος είχε ιδρυθεί το 1873 [1]. Ο ΠΜΟ από την ίδρυσή του αποτέλεσε, μια από τις 15 εξειδικευμένες και ανεξάρτητες υπηρεσίες του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ). Από το 1961 και μετά, η συγκεκριμένη ημέρα καθιερώθηκε ως η Παγκόσμια Ημέρα Μετεωρολογίας τιμώντας έτσι την επέτειο της εφαρμογής της ιδρυτικής Συνθήκης του.
Στο πλαίσιο του εορτασμού, επιλέγεται κάθε χρόνο ένα επίκαιρο κεντρικό θέμα που σχετίζεται με τον καιρό, το κλίμα και το νερό ενώ παράλληλα παρουσιάζεται και το έργο των Εθνικών Μετεωρολογικών & Υδρολογικών Υπηρεσιών, που έχει σαν σκοπό την ασφάλεια και την ευημερία της κοινωνίας και των πολιτών της [2].
Ανεξαρτήτως του ποιά είναι η θεματική κάθε χρονιάς, αυτή η ημέρα είναι ίσως μια καλή αφορμή για να κάνουμε μια ιδιαίτερη μνεία σε ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της Επιστήμης, το οποίο είναι η διαδικασία της παρατήρησης. Ιδίως όσον αφορά την επιστήμη της Μετεωρολογίας, η παρατήρηση και η καταγραφή, υπήρξαν σχεδόν το αποκλειστικό πεδίο ενασχόλησής της για αιώνες, μέχρι περίπου τα τέλη της δεκαετίας του ’40 όταν, με την κατασκευή του πρώτου υπολογιστή (ENIAC), κατέστη εφικτή η αριθμητική προσομοίωση της ατμόσφαιρας και η πρόγνωση του καιρού. Έτσι λοιπόν, τα όσα είχαν παρατηρηθεί και είχαν στη συνέχεια θεωρητικά και μαθηματικά περιγραφθεί, θα μπορούσαν πλέον να μοντελοποιηθούν. Η εξέλιξη της επιστήμης των υπολογιστών, έδωσε μεγάλη ώθηση στην ερευνητική διαδικασία, αλλά και στην ακρίβεια των προσομοιώσεων. Στην πραγματικότητα, αυτά τα δύο (εξέλιξη της έρευνας και εξέλιξη της τεχνολογίας των Η/Υ), είναι πολύ στενά συνδεδεμένα και γραμμικώς συσχετιζόμενα.
Η ίδια η διαδικασία της παρατήρησης όμως, δεν σταματάει ποτέ. Από την μία πλευρά, μας τροφοδοτεί διαρκώς με νέα δεδομένα τα οποία πρέπει να ερευνηθούν και από την άλλη πλευρά χρησιμεύει για την επιβεβαίωση των θεωρητικών κατασκευών (εικόνα).
Προκύπτει λοιπόν πως, σε κάθε επιστήμη, η διαδικασία της “παρατήρησης” είναι ίσως το σημαντικότερο βήμα για την κατανόηση ενός φαινομένου. Στην Μετεωρολογία (όπως π.χ. συμβαίνει και με την Αστρονομία) η παρατήρηση των φαινομένων, δεν είναι υπόθεση μόνο των επιστημόνων / ερευνητών, αλλά ενός ευρύτερου κύκλου ανθρώπων, ο οποίος δυνητικά μπορεί να περιλαμβάνει όλον τον πληθυσμό. Ειδικότερα όμως, οι “ερασιτέχνες” παρατηρητές, έχουν πολλές συμβάλλει σε πολύ σημαντικό ποσοστό στην κατανόηση πολλών φαινομένων ή ακόμη και στην ανακάλυψη και καταγραφή καινούργιων.
Για παράδειγμα, δεν θα πρέπει να ξεχνούμε πως, ο Άγγλος φαρμακοποιός Luke Howard, “ερασιτέχνης” και λάτρης της Μετεωρολογικής επιστήμης, ήταν πρωτοπόρος στην κατηγοριοποίηση και ταξινόμηση των νεφών. Το 1803, δημοσίευσε την πρώτη ταξινόμηση, η οποία χωρίς μεγάλες αλλαγές χρησιμοποιείται μέχρι και σήμερα από τον ίδιο τον ΠΜΟ. [3]
Στην εποχή του διαδικτύου, λάτρεις του καιρού και της μετεωρολογίας καταγράφουν τις δικές τους παρατηρήσεις, τοποθετούν μετεωρολογικούς σταθμούς ενημερώνοντας για τις καιρικές συνθήκες της περιοχής τους, φωτογραφίζουν τα νέφη και εν γένει, αποτυπώνουν με κάθε τρόπο καθημερινά τον καιρό. Είναι γεγονός ότι το “ερασιτεχνικό” κομμάτι της μετεωρολογίας, συμβάλλει τα μέγιστα, τόσο στην πρόοδο της επιστήμης όσο και στην ενημέρωση του ευρύτερου κοινού. Απομένει λοιπόν, η σωστή αξιοποίηση αυτού του όγκου της πληροφορίας.
Ταυτόχρονα, ένα μεγάλο κομμάτι της μετεωρολογικής γνώσης είναι πλέον διαθέσιμο σε κάθε ενδιαφερόμενο και διαδικτυακά (αρκεί να θέλει να την αναζητήσει!) και δεν παραμένει πια εντός των τειχών ενός πανεπιστημιακού ιδρύματος ή ενός ερευνητικού κέντρου. Αυτός είναι και ο λόγος που, πολλοί “ερασιτέχνες” έχουν (εκτός της παρατήρησης) συμβάλλει ακόμη και στην ερευνητική διαδικασία.
Ας είναι λοιπόν αυτή η ημέρα μια αφορμή ώστε να σκεφτούμε λίγο ευρύτερα: Η Μετεωρολογία δεν αποτελεί υπόθεση ενός κλειστού κύκλου επιστημόνων ή “ειδικών”, αλλά κάθε ενδιαφερόμενου. Ειδικότερα, στην εποχή της “κλιματικής κρίσης” με την εμφάνιση μεγαλύτερου αριθμού ακραίων γεγονότων, τίθενται συγκεκριμένοι προβληματισμοί που αφορούν στη σχέση της Μετεωρολογίας με την Κοινωνία αλλά και την Πολιτική. Φυσικά αυτό, δεν αποτελεί κάποια ιδιαιτερότητα της συγκεκριμένης επιστήμης, αλλά αφορά και τις υπόλοιπες.
Με αφορμή λοιπόν όλα αυτά, ακολουθούν κάποιοι προβληματισμοί, που μπορούμε να τους αναγάγουμε σε ένα ευρύτερο πλαίσιο συζήτησης. Προκύπτουν κάποια πολύ σημαντικά ζητήματα όπως:
- Ποιός είναι βαθμός πρόσβασης στην επιστημονική Γνώση για το ευρύτερο κοινό; Αν για τη μετεωρολογία αυτό ισχύει ως ένα μεγάλο βαθμό, συμβαίνει το ίδιο και με άλλες επιστήμες;
- Κατά πόσον είναι ανεξάρτητη η έρευνα;
- Ποιά είναι η χρήση αυτής της αποκτηθείσας Γνώσης και με ποιόν τρόπο συμβάλλει στην πρόοδο και την ευημερία των κοινωνιών; Ποιός και μέσα από ποιες διαδικασίες ορίζει το τί είναι “πρόοδος”;
- Ποιός/ποιοί έχουν τη δυνατότητα αμφισβήτησης των όσων παρουσιάζονται στην κοινωνία (μέσω των media και των αλγορίθμων των κοινωνικών δικτύων) ως “επιστημονική αλήθεια”;
Συνέπεια των παραπάνω:
Ποιά είναι τελικά η σχέση των θεσμών της κοινωνίας αλλά και του κάθε ανθρώπου χωριστά με τις επιστήμες; Γιατί όταν κάτι προβάλλεται ως “επιστημονική αλήθεια” δεν επιδέχεται αμφισβήτησης ή σκεπτικισμού και γιατί καταλήγει να παρουσιάζεται με τη μορφή δόγματος, σαν να επρόκειτο για κάποια θρησκεία; Εφ’όσον η ίδια η αμφισβήτηση και η τεκμηρίωση, είναι η κινητήριος δύναμη της έρευνας σε κάθε επιστήμη, γιατί τα τελευταία 2 χρόνια, έχει επικρατήσει η αντίληψη πως αυτό είναι κάτι που οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είναι σε θέση να το κάνουν και θα πρέπει να εμπιστεύονται απόλυτα τους ειδικούς; Δεν έχουν δικαίωμα οι κοινωνίες στην γνώση των δεδομένων και στην αμφισβήτησή τους, μέσα από τη διαδικασία ενός ελεύθερου διαλόγου;
Κατά πόσον τελικά, η “επιστημονική αλήθεια” (αυτή που υποτίθεται δεν επιδέχεται κριτικής), οδηγεί σε πολιτικές αποφάσεις; Μήπως τελικά εφ’όσον η επιστήμη έγινε δόγμα και αδιαμφισβήτητη αλήθεια, επινοήθηκε ένας ωραίος τρόπος ώστε κάθε πλευρά, να αποποιηθεί τυχόν ευθύνες; Μήπως εν τέλει, όλο αυτό οδηγεί σε έναν ολοκληρωτισμό;
Αυτά, όπως προείπα, είναι γενικότερα ερωτήματα και οπουδήποτε κι αν πηγαίνει ο νους του αναγνώστη, το κείμενο αυτό θα παραμείνει σε αυστηρά μετεωρολογικά πλαίσια.
Ποιός ας πούμε είναι σε θέση να αξιολογήσει μια πρόγνωση; Οι “ειδικοί”, η κοινωνία ή και οι δύο πλευρές; Προφανώς και οι δύο πλευρές, ή κάθε μία όμως με τον δικό της τρόπο. Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι σε θέση να κατανοήσουν εάν “έπεσε μέσα” ή όχι, γιατί εν τέλει η παρατήρηση, για την οποία μιλήσαμε στην αρχή, δεν είναι προνόμιο λίγων. Από την άλλη οι ερευνητές, θα εμβαθύνουν: Θα μελετήσουν τα αίτια της αστοχίας, θα μαζέψουν με οργανωμένο τρόπο την πληροφορία, θα αναλύσουν στατιστικά όλα τα γεγονότα με σκοπό την βελτίωση των αποτελεσμάτων, θα προτείνουν νέες θεωρίες, θα πειραματιστούν, θα τις επιβεβαιώσουν ή θα τις απορρίψουν. Στο τέλος της διαδικασίας, θα (πρέπει να) απευθυνθούν και πάλι στο κοινό.
Από την άλλη πλευρά, όταν η επιστήμη δεν καταφέρνει να δώσει άμεσες λύσεις, είναι (κατά την άποψη του γράφοντος) χρέος του κάθε επιστήμονα, να εξηγήσει στο κοινωνικό σύνολο τί ακριβώς συμβαίνει και ποιά εν τέλει είναι τα όριά της! Έτσι ακριβώς χτίζεται μια σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ αυτών που την υπηρετούν και του κοινού στο οποίο εν τέλει απευθύνονται.
Επιπλέον, όταν προτείνεται μια νέα θεωρία, μέθοδος ή πρακτική αντιμετώπισης ενός φαινομένου (και πάλι εδώ, μπορείτε να βάλει ο νους του αναγνώστη ο,τι θέλει…), είναι χρέος των επιστημόνων να εξηγήσουν τα περιθώρια σφάλματος, να είναι έτοιμοι να δεχθούν κριτική και να προετοιμάσουν το κοινωνικό σύνολο για το ποιές ακριβώς θα πρέπει να είναι οι προσδοκίες του. Εκτός κι αν, κάποιοι εξ αυτών, έχουν αποφασίσει πως δεν υπηρετούν το κοινωνικό σύνολο στο οποίο κανονικά θα έπρεπε να απευθύνονται, αλλά αυτούς οι οποίοι τους χρηματοδοτούν (κι εδώ ερχόμαστε στα ερωτήματα #2 και #3 παραπάνω).
Δεν θεωρώ πως όλα τα παραπάνω είναι εκτός θέματος. Ο καιρός και η μετεωρολογία, είναι απλώς ένα πολύ άμεσο και προσιτό παράδειγμα που αφορά άπαντες και την καθημερινότητά τους. Εάν λοιπόν από τους μετεωρολόγους, έχουμε ως κοινωνικό σύνολο πολλές απαιτήσεις διότι εξαρτώνται τελικά ζωές, περιουσίες και η ίδια η οικονομική δραστηριότητα, με τον ίδιο τρόπο και για τους ίδιους λόγους, ίσως θα έπρεπε να έχουμε και τις ανάλογες απαιτήσεις από άλλες επιστήμες και επιστήμονες, στο όνομα των οποίων, λαμβάνονται πολιτικές αποφάσεις. Πόσω μάλλον, όταν, όσοι εκφράζουν προβληματισμούς, ή προβάλλουν μια άλλη άποψη, στιγματίζονται και μπορεί μάλιστα να κατηγορηθούν και για διασπορά ψευδών ειδήσεων, ακριβώς γιατί αυτές οι αποφάσεις προκύπτει πως αποτελούν δόγμα και όχι ως αποτέλεσμα κάποιας ορθής ερευνητικής διαδικασίας.
Νίκος Γκίκας
23 Μαρτίου 2022.
Πηγές:
[1] – https://en.wikipedia.org/wiki/World_Meteorological_Organization
[2] – http://www.emy.gr/emy/el/meteorology/meteorology_day_2022
[3] – https://blog.sciencemuseum.org.uk/the-man-who-named-the-clouds/